مجموعه ای معین از فضاها با رابطه خاص،مجموعه ای از فضاهای زمستان نشین و تابستان نشین و بهار خواب و اتاق سه دری یا همان خان نشین را تشکیل داده است.
برای دیدن تصاویر ومتن به ادامه مطلب بروید.
بنای تاریخی و قدیمی که در محله قلعه دیباج واقع گردیده ،بسیار منحصر به فرد از هنر معماری ترکیبی از دوران قاجاریه معروف به حیاط قدیمی مرحوم حاج مهدی ناظم نژاد میباشد. قرینه بودن این بنا در طرفین بسیار حائز اهمیت بوده، سبک معماری این بنا از حیث دو قسمت اندرونی و بیرونی شامل اتاق های پسین و پیشین،سکو سردرب های ورودی ،هشتی،اتاق های زمستان نشین و تابستان نشین، شومینه ها، درگاه های مرتبط درونی راه پله ها با معماری بسیار ظریف،ایوان ها ،حیاط سنگ فرش شده و گودال بزرگ باغچه،وهمچنین بناهای اطراف شامل اشپز خانه،انبارها، تنور و اصطبل ها که این محوطه را بشکل چهار گوش و مربع در اورده ،فضایی را در حدود 2400متر مربع ایجادنموده است. فضای بنا در دو طبقه بصورت یک در میان با دیوارهای خشتی به قطر یک و نیم متر ،در وجه شمالی حیاط ساخته شده تا از افتاب زمستان که با زاویه ای مایل به درون اتاقها می تابد استفاده کنند.اما مجموعه ای معین از فضاها با رابطه خاص،مجموعه ای از فضاهای زمستان نشین و تابستان نشین و بهار خواب و اتاق سه دری یا همان خان نشین را تشکیل داده است.
اتاق های تابستان نشین این اتاقها دارای سقف هایی بلنددر یک طبقه با دو پنجره چوبی متوسط ،ویک اُرسی ( پنجره مشبک و چوبی) در قسمت بالا ،سقف از چوبهای تراش داده شده درختان جنگلی و تخته کاری شده ،دارای یک اتاق پسین با یک پنجره دایره ای و سقف کوتاه،شومینه هیزمی وطاقچه های متعدد در قسمت بالا و پایین،دارای دو درب دو لنگه ای چوبی که یک درب مستقیما به حیاط ارتباط داشته و یک درب به ایوان های جانبی ارتباط داشته .
اتاق های زمستان نشین این اتاق ها عمو ما معروف به اتاق کرسی نشین بوده دارای سقفی کوتاه با یک در دو لنگه ، چوبی در وسط و دو پنجره مشبک در طرفین در وسط اتاق چال کرسی قرار داشت و ابعاد اتاق تابع ابعاد کرسی بوده چون دیوارهای ان برای تکیه دادن مورد استفاده قرار می گرفت، همچنین در جلوی این اتاق ایوان یا تراس قرار داشت.
بهار خواب بهار خواب توسط راه پله ای مارپیچ مانند در طبقه دوم اتاق زمستان نشین با همان ابعاد و ویزگیها قرار دارد ،همچنین دارای یک اتاق پسین بدون پنجره و دو ایوان یا بالکن که توسط حصار چوبی منقوش محصور گردیده.
اتاق سه دری این اتاق در میانی ترین قسمت بنا قرار دارد ، این اتاق معروف به اتاق شاه نشین یا خان نشین بوده، دارای سقفی بلند، طاقچه های متعدد پنج گوش ،و سه درب دو لنگه ای چوبی که مستقیما به حیاط ارتباط دارد ،دارای یک اُرسی ( پنجره ای منقوش و مشبک)در بالای دربها ،وهمچنین چهار درب جانبی دیگر در داخل این اتاق طوری طراحی گردیده که بناهای قرینه ای در طبقه اول توسط درگاهایی هم به ایوان و هم به اتاقهای طرفین که از ابتدا تا انتهای بنا بصورت نواری و مستقیم ارتباط دارند متصل میگردید.
شوادان شوادان یا بادکش زیر زمینی با عمق زیاد ،سقف گنبدی ، فاقد سازه خاص که دارای یک دالان یا اصطلای امروزی داکت برای مکش و جریان یافتن هوا ،که عموما بمنظور یخچال طبیعی برای نگهداری مواد غذایی استفاده می شد.
از قسمتهای دیگر و ارزشمند این بنا میتوان به درب های چوبی نقش دار ،درب ورودی اصلی و راهرو دهلیزی با دو حالت گردش ،بخاطر اینکه حیاط و محوطه در دید نباشد ،هاون و آبراه های سنگی ،راهروی خروجی پشتی یا اضطراری کندوهای ذخیره غلات را میتوان اشاره نمود. لازم به توضیح اینکه با گذشت زمان بعلت سلیقه های مختلف تعییراتی در محوطه این بنا ایجاد شده ولی ترکیب بنای اصلی تعغییرات جزیی داشته.
معماری ایرانی که در ابتدا در محدوده فلات ایران و سپس در حوزه نفوذ فرهنگ ایرانی شکل گرفت ،همچون همه معماری هایی که ریشه در فرهنگ بومی دارد ، به اقلیم هر منطقه توجه داشته،و تا پایان دوره قاجاریه اثار با ارزسی از خود به جای گذاشته است ، مصالح بکار رفته در سازه علاوه بر توانائیهای سازه ای و توجه به مسائل اقتصادی و تامین مصالح از نقاط نزدیک بهترین شکل بهره برداری از محیط بری را نشان می داد.
با توجه به اینکه استان سمنان پایتخت فرهنگی دوران قاجاریه بشمار میرود ،شکوه و عظمت این بناهای تاریخی که نشانگر هویت اسلامی ایرانی بشمار میرود بر هیچکس پوشیده نیست.ولی افسوس که با گذشت زمان روز بروز بر شدت جراحت ان فزونی می یابد و نه تنها کسی کمک به حالش نیست ،چوبهای سقفش یکی پس از دیگری میشکنند، و دیری نمی پاید که تنها تلی از خاک را آنجا مشاهده کنیم.