مدرسه هدایت دیباج و سابقه فرهنگی این منطقه

مدرسه هدایت چهارده (دیباج) در زمره مدارس کهن و از پیشینه فرهنگی و آموزشی برخوردار است. تاسیس این آموزشگاه در سال 1325 صورت گرفت، مدرسه هدایت در آغاز فعالیت خویش به شیوه 4 کلاسه و به مدیریت آقای علی اکبر حافظی اداره می شد. علت نامگذاری این مدرسه با عنوان «هدایت» بخاطر شخصیت علمی رضا قلی خان هدایت صاحب تذکره «ریاض العارفین» که از مشاهیر و رجال سیاسی دوره قاجاریه و از شاعران خوش ذوق قومس بوده است نامگذاری گردید.

رضا قلی خان هدایت فرزند محمد هادی ملقب به «لله باشی» در محرم سال 1215 ه.ش در تهران چشم به جهان گشود و وفات وی به سال 1288 ه.ش اتفاق افتاد. پدر رضا قلی خان هدایت از بزرگان روستای چهارده دامغان بود. رضا قلی خان هدایت در عهد ناصری عهده دار مناصب فراوانی بود، با تاسیس مدرسه دارالفنون به سال 1268 ه.ق عهده دار مدیریت دارالفنون گشت، مدتی رضا قلی خان هدایت به عنوان دستیار وزیر معارف به انجام وظیفه پرداخت . تاسیس چاپخانه در ایران از اقدامات رضا قلی خان هدایت است. از مرحوم رضا قلی خان هدایت 22 اثر قلمی در زمینه ادبی و تاریخی بجای مانده است. از مهمترین تالیفات وی می توان به فرهنگ انجمن آرای ناصری، تتمه تاریخ میرخواند، مجمع الفصحاء و مثنوی انیس العاشقین اشاره کرد. ضمنا صادق هدایت نویسنده ایرانی و صاحب کتاب «بوف کور» از نوادگان رضا قلی خان هدایت بشمار می آید که اصل و منشا آنها روستای چهارده است، آموزشگاه هدایت همچنان با نام اولیه «هدایت» پابرجاست. امروزه منطقه چهارده را دیباج می نامند و به عنوان یکی از شهرهای شهرستان دامغان به شمار می آید و از جمله مناطق با صفا و خوش آب و هوای دامغان است و منطقه چهار ده یا دیباج از سه بخش (قلعه و زردوان و ورزن) تشکیل شده است. در متون جغرافیایی از دو منطقه چهارده و کلاته ایران نام برده اند، یکی چهارده و کلاته دامغان و دیگری چهارده و کلاته «سنخاس» در ولایت خراسان بزرگ واقع است و مرحوم محمد تقی خان حکیم در کتاب «گنج دانش» بدانها اشاره نموده است.

سابقه تاریخی منطقه دیباج را از دوران های افشاریه و زندیه به بعد بایستی مورد مطالعه قرار داد و اکثر سفرنامه نویسان بدین منطقه اشارتی داشته اند.

توسعه مراکز آموزشی و فرهنگی در سال های اخیر در منطقه دیباج بسیار چشم گیر و از رشد فزاینده ای برخوردار بوده است. وجود چندین دبیرستان و مدرسه راهنمایی و ابتدایی و سایر قابلیت های موج.د سبب گشته تا آموزش و پرورش منطقه دیباج بصورت «منطقه ای» درآید. منطقه چهارده یا دیباج به لحاظ موقعیت طبیعی و جغرافیایی خاص خویش و ارتباط نزدیک آن با شمال ایران موقعیتی ویژه و ممتاز در منطقه دارد. مردمان ناحیه دیباج با فرهنگ و با استعداد و بسیار متدین و خونگرم و مهمان نوازند و از این ناحیه مشاهیر و علما صاحب نامی بپاخاسته اند، وجود با برکت «امامزاده دیباج» بر غنای معنوی و فرهنگی این سامان افزوده است.